“Cơn dông” hay “cơn giông”?

31/01/2023 - Dịch Vụ Bách Khoa - 120

Sau buổi chiều ngày 13/6, một thắc mắc lại nổi lên khi trên các báo có những cách viết khác nhau: “cơn dông” và “cơn giông”.

Từ “dông” thành “giông”

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia thì định nghĩa : “ Dông – hay còn viết là giông – là hiện tượng kỳ lạ khí tượng phức tạp gồm chớp và kèm theo sấm do đối lưu rất mạnh trong khí quyển gây ra. Nó thường kèm theo gió mạnh, mưa rào, sấm sét kinh hoàng, thậm chí còn cả mưa đá, vòi rồng. Ở vùng vĩ độ cao có khi còn có cả tuyết rơi … ”

Tuy nhiên, Từ điển mở Wiktionary chỉ đưa ra định nghĩ danh từ “dông” – “chỉ hiện tượng khí quyển phức tạp, xảy ra đặc biệt vào các tháng 6-7-8, có mưa rào, gió giật mạnh, chớp và kèm theo sấm, sét”.

Bạn đang đọc: “Cơn dông” hay “cơn giông”?

Trung tâm Khí tượng Thủy văn chỉ sử dụng từ “ dông ” trong những bản tin của mình .
Phòng Vật lý Khí quyển, Viện Vật lý Địa cầu, khi thông tin về kiến thức và kỹ năng cũng viết “ Kiến thức đại trà phổ thông về dông, sét ” – “ Cơn dông được hình thành khi có khối không khí nóng ẩm hoạt động thăng. Cơn dông hoàn toàn có thể lê dài từ 30 phút đến 12 tiếng và hoàn toàn có thể trải rộng từ vài chục đến hàng trăm km … ”
Theo nghiên cứu và phân tích trên trang thông tin tìm hiểu và khám phá về từ nguyên ( tunguyenhoc.blogspot.com ), thì : Các từ điển xưa chỉ có “ dông ” với nghĩa là gió lớn trong lúc chuyển mưa ( Huỳnh Tịnh Của, 1896 a : 243 ; Hội Khai Trí Tiến Đức, 1931 : 156 ; Lê Văn Đức, 1970 a : 377 ) .
Một số từ điển lúc bấy giờ cũng coi “ dông ” là dạng duy nhất đúng chính tả ( Nguyễn Như Ý, 1999 : 548 ) .
Tuy nhiên cũng có 1 số ít từ điển lúc bấy giờ đồng ý cả “ dông ” và “ giông ”, xem như hai biến thể của cùng một từ ( Nguyễn Kim Thản, 2005 : 474 và 689 ; Hoàng Phê, 2006 : 263 và 403 ) .
Trang thông tin tunguyenhoccũng lý giải “ Có vẻ như dạng sai chính tả mở màn Open nhiều lên kể từ khi Vũ Trọng Phụng cho xuất bản quyển tiểu thuyết lấy nhan đề là “ Giông tố ” vào năm 1937. Tác phẩm như “ Giông tố ” và nhà văn tầm cỡ Vũ Trọng Phụng nhất định phải có vai trò quan trọng trong việc phổ biến cách viết sai. Tuy nhiên cái lỗi chính tả đó cũng phải tương thích với cảm thức của người Việt nên nó mới thuận tiện được đồng ý như ta thấy lúc bấy giờ ” .

Tiến sĩ hay tiến sỹ?

Không phải chỉ có dông / giông mới gây bồn chồn, mà tiếng Việt còn hàng loạt từ ngữ khó phân định lỗi và hay mắc – hoặc dùng được cả 2, đa phần so với những từ có phụ âm đầu là d / gi, nguyên âm là i / y .
Ví dụ như ” giậm chân ” hay ” dậm chân “, “ giùm ” hay “ dùm ”, “ giấu giếm ” hay “ dấu diếm ”, ” giang tay ” hay ” dang tay “. Trong một số ít trường hợp, từ bị cho là sai chính tả lại chiếm lợi thế áp đảo. Như, từ điển lâu nay chỉ có “ giùm ”, không có “ dùm ”, nhưng lúc bấy giờ trên Internet số trang viết sai đã nhiều gấp đôi số trang viết đúng .
Trên trong thực tiễn tần số của “ giông tố ” tiêu diệt năng lực Open của “ dông tố ” .

Xem thêm: Flycam giá rẻ nên mua loại nào – Linh kiện RC

Google cũng khuyến nghị người dùng nên tìm kiếm “ giông tố ” thay vì “ dông tố ” …

Hiện nay, người ta vẫn còn lúng túng trong việc chọn i ngắn và y dài trong 1 số ít trường hợp. Cụ thể là khi âm / i / đứng làm âm chính trong âm tiết mở ( không có âm cuối vần ) sau những phụ âm / h, k, l, m, s, t /. Và do đó vẫn sống sót hai cách viết : hy vọng / kỳ vọng, kĩ thuật / kỹ thuật, lí luận / lý luận, mĩ thuật / mỹ thuật, công ti / công ty, sĩ quan / sỹ quan, tiến sỹ / tiến sỹ …

Giáo trình “Cơ sở ngôn ngữ học và tiếng Việt” (Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến) viết: “Trong chính tả hiện nay đang có những trường hợp cùng một âm vị nhưng được viết tùy tiện theo hai cách khác nhau. Đó là cách viết lung tung i/y và d/gi”. Và tác giả đề nghị: “Thống nhất viết nguyên âm – âm chính /i/ bằng chữ cái “i”, ví dụ: lí luận, kĩ thuật, mĩ thuật…”.

Nhà nghiên cứu và điều tra ngôn từ và văn hóa truyền thống Trần Ngọc Thêm, lúc đầu cũng ủng hộ nhất loạt viết i ngắn, nhưng về sau chính ông đã nhận thấy, chỉ xét riêng về mặt văn hóa truyền thống, đã không ổn. Góp ý cho sách giáo khoa lớp 4 mới ( 2005 ), ông chỉ ra việc nhất loạt viết i ngắn là một chủ trương cực đoan và không thích hợp, nhất là khi gặp tên riêng, vì ở đó phải tôn trọng truyền thống lịch sử và tự do cá thể. Và năm sau, NXB Giáo dục đào tạo đã sửa cách viết tên riêng theo hướng này. ( Viết Chương Mỹ, Lý Tự Trọng thay cho Chương Mĩ, Lí Tự Trọng )
Học giả Cao Xuân Hạo, không tán đồng chủ trương sáp nhập i ngắn và y dài, cũng như chủ trương nâng cấp cải tiến chữ Quốc ngữ nói chung. Ông nhìn nhận : “ Nhược điểm của chữ Quốc ngữ không phải ở chỗ nó chưa thật là một mạng lưới hệ thống phiên âm vị học, mà ở chỗ nó có đặc thù thuần túy ghi âm, và trọn vẹn bất lực trước trách nhiệm bộc lộ nghĩa mà lẽ ra nó phải đảm đương, và điểm yếu kém ấy lộ rõ nhất và tai hại nhất là trong trường hợp những từ đồng âm vốn có rất nhiều trong tiếng Việt. Tuy vậy, cũng giống như chữ Anh và chữ Pháp, những chỗ bị người ta coi là bất hài hòa và hợp lý chính là những chỗ làm cho nó phân biệt nghĩa và cội nguồn của những từ đồng âm như da và gia, lý và lí ( trong lí nhí ). v.v.. Đáng tiếc là những chỗ như vậy không lấy gì làm nhiều ” .
Trong một bài viết đăng trên tập chí Thế giới trong ta, tác giả Đào Tiến Thi nhận định và đánh giá : “ Những người thiên về góc nhìn ngữ âm học cho rằng cả hai chữ i ngắn và y dài trong những trường hợp trên đều ghi âm / i / nên thực chất không có gì khác nhau cả, vậy nên tốt nhất là nhập hai cách viết đó làm một cho đồng nhất và giản tiện …
Nhưng xã hội cũng không dễ gì đồng ý những đề xuất nói trên, dù có những nguyên do hài hòa và hợp lý nhất định. Tuy đại đa số không có kim chỉ nan về ngôn ngữ học, nhưng bằng ngữ cảm bản ngữ, người ta cũng nhận thấy viết nhất loạt i ngắn như mất mát, thiếu vắng cái gì đó, cho nên vì thế cách viết y dài vẫn được duy trì ở chỗ này chỗ khác ” .
Theo ông Thi, nếu triệt để vận dụng nguyên tắc ngữ âm học như trên, tuy được một vài cái tiện nhất định thì lại mất rất nhiều cái lợi khác .
“ Thứ nhất, nó mất đi sự trong sáng. Ví dụ, nếu như nhau viết mái ấm gia đình cũng như da thịt, lý sự cũng như lí nhí sẽ mất sự phân biệt nghĩa và mất cả sự lưu lại về từ nguyên .
Thứ hai, nó mất đi sự đa dạng chủng loại. Chẳng hạn trong tên riêng, người ta có quyền lựa chọn để diễn đạt một ý nghĩa nào đó. Giữa tên là Tí với nghĩa là “ bé ” khác với Tý với nghĩa là “ năm Tý, năm Chuột ”. Hầu hết tên riêng người ta chọn y dài để biểu lộ sắc thái sang trọng và quý phái : chọn Hy ( kỳ vọng ), không chọn Hi ( cười hi hi ), chọn Kỳ ( kỳ vọng ), không chọn Kì ( kì kèo ) …

Ngoài ra, trong một số trường hợp, nó mất đi vẻ đẹp văn hóa.

Xem thêm: Flycam giá rẻ nên mua loại nào – Linh kiện RC

Đấy là điều lý giải vì sao với rất nhiều lời lôi kéo của nhiều nhà ngôn ngữ học, với hàng loạt giáo trình, sách giáo khoa chỉ ra sự “ bất hài hòa và hợp lý ” mà sự “ bất hài hòa và hợp lý ” vẫn sống sót ! Cuộc sống khi nào cũng có sự lựa chọn khôn ngoan, chống lại những giáo điều, duy ý chí ” .

Ngân Anh tổng hợp

VietNamNet vừa nhận được bài viết của ông Đỗ Thành Dương, Trưởng Bộ môn Ngôn ngữ (Trường Dự bị đại học dân tộc trung ương Nha Trang) về vấn đề này. Đây là nội dung mà ông đã trình bày trong hội thảo về chính tả toàn quốc cuối tháng 12/2014.