Sơ đồ tư duy bài Cảnh ngày hè dễ nhớ, ngắn nhất – Ngữ văn lớp 10

Tailieumoi. vn xin ra mắt đến những quý thầy cô, những em học viên lớp 10 tài liệu sơ đồ tư duy bài Cảnh ngày hè hay nhất, gồm 10 trang vừa đủ những nét chính về văn bản như :
Các nội dung được Giáo viên nhiều năm kinh nghiệm tay nghề biên soạn cụ thể giúp học viên thuận tiện hệ thống hóa kiến thức và kỹ năng từ đó thuận tiện nắm vững được nội dung tác phẩm Cảnh ngày hè Ngữ văn lớp 10 .
Mời quí bạn đọc tải xuống để xem vừa đủ tài liệu Sơ đồ tư duy bài Cảnh ngày hè dễ nhớ, ngắn nhất – Ngữ văn lớp 10 :

Cảnh ngày hè

Bài giảng: Cảnh ngày hè (Nguyễn Trãi)

A. Sơ đồ tư duy bài Cảnh ngày hè

 

B. Tìm hiểu bài Cảnh ngày hè

I. TÁC GIẢ

– Nguyễn Trãi ( 1380 – 1442 ), là đại anh hùng dân tộc bản địa .
– Quê quán : Chí Linh, Thành Phố Hải Dương sau rời về Thường Tín, TP.HN .
– Xuất thân : mái ấm gia đình nhà nho có truyền thống lịch sử yêu nước .

– Ông là nhà thơ, nhà văn kiệt xuất, là danh nhân văn hoá thế giới. Nguyễn Trãi đã có những đóng góp lớn cho sự nghiệp phát triển văn hoá, văn học dân tộc, một con người suốt đời lo cho dân cho nước. “Ức Trai tâm thượng quang khuê tảo”, nhưng phải chịu nỗi oan khuất nhất trong lịch sử dân tộc.

II. TÁC PHẨM

1. Xuất xứ: Là bài số 43 thuộc mục Bảo kính cảnh giới (Gương báu răn mình) có 62 bài, thuộc phần “Vô đề” trong “Quốc âm thi tập”

2. Thể loại:  Thơ nôm Đường luật.

3. Bố cục: 

+ Sáu câu đầu : Cảnh ngày hè .
+ Hai câu cuối : Tâm trạng nhân vật trữ tình .

4. Giá trị nội dung

Vẻ đẹp của bức tranh ngày hè, tâm hồn yêu vạn vật thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân, quốc gia của Nguyễn Trãi .

5. Giá trị nghệ thuật

Nghệ thuật thơ Nôm Nguyễn Trãi : Bình dị, tự nhiên .

III. DÀN Ý PHÂN TÍCH

1. Mở bài

– Giới thiệu về tác giả Nguyễn Trãi ( đôi nét về tiểu sử, năng lực, con người, sáng tác chính, … ) .
– Giới thiệu khái quát về tác phẩm “ Cảnh ngày hè ” ( nguồn gốc, giá trị nội dung, nghệ thuật và thẩm mỹ ) .

2. Thân bài

  Vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi qua bức tranh thiên nhiên và cuộc sống: (6 câu thơ đầu )

a. Câu 1 : Hoàn cảnh, tư thế thư thả của nhà thơ
– Câu đầu là giới thiệu tâm thế của nhà thơ : rảnh rỗi, thư thái và ngắm cảnh. Đó là một ngày khan hiếm của Nguyễn Trãi. Ông luôn là người thân trong gia đình nhàn nhưng tâm không nhàn : “ Một phút thư thả trong thuở ấy ” với ông thật đáng quý .
b. Vẻ đẹp tâm hồn nhà thơ : ( câu 2,3,4 )
– Bức tranh vạn vật thiên nhiên được miêu tả bằng đường nét, sắc tố, hình khối đơn cử, sinh động và tràn trề sức sống. Miêu tả ba loại cây với ba hình dáng khác nhau :

+ Cây hòe: màu sắc đặc trưng là màu xanh lục của lá, gợi sự tốt tươi; sức sống mãnh liệt qua động từ đùn đùn, tán rợp giương…

+ Cây lựu trước hiên nhà: màu đỏ đặc trưng của mùa hè; sức sống mãnh liệt qua động từ “phun”.

– So sánh với câu thơ “ Đầu tường lửa lựu lập loè đâm bông ” ( Nguyễn Du ) :
+ Có sự phá vỡ tính quy phạm của thơ Đường về cách ngắt nhịp, tạo xúc cảm, làm điển hình nổi bật đậm chất ngầu phát minh sáng tạo .

+ Sen hồng trong ao đã ngát hương thơm thể hiện qua từ tiễn.

– Cách ngắt nhịp 3/4 không theo quy luật của thơ Đường gây sự quan tâm, kéo thơ Đường gẫn gũi với đời sống .

• Bức tranh cảnh vật thật sinh động, tràn trề sức sống. Qua đó ta thấy được sự giao

cảm tinh xảo của nhà thơ với cảnh vật .
c. Vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi qua bức tranh đời sống : ( câu 5,6 )
– Nguyễn Trãi đã tiếp đón cảnh ngày hè bằng nhiều giác quan : thị giác, thính giác, khứu giác và sự liên tưởng rất là tinh xảo .
– Âm thanh của tiếng chợ cá làng chài hoà cùng âm thanh của tiếng ve ” dắng dỏi ” tạo thêm hơi ấm và sức sống cho bức tranh vạn vật thiên nhiên, bức tranh đời sống. Phải chăng âm thanh của tiếng chợ cá “ lao xao ” cũng chính là âm thanh rộn ràng của tiếng lòng Nguyễn Trãi trước cảnh “ dân giàu đủ ” ?

Tiểu kết:

– Bức tranh vạn vật thiên nhiên, đời sống được miêu tả vào thời gian cuối ngày – “ tịch dương ” nhưng không gợi cảm giác ảm đạm. Bởi ngày sắp tắt nhưng sự sống không ngừng lại. Thiên nhiên vẫn hoạt động với một nguồn sống dồi dào, mãnh liệt. Bức tranh vạn vật thiên nhiên, đời sống còn rộn ràng những âm thanh vui tươi .
– Bức tranh vạn vật thiên nhiên, đời sống còn rất là sinh động. Bởi nó có sự tích hợp hài hòa giữa đường nét, sắc tố và âm thanh, con người và cảnh vật .
Cả vạn vật thiên nhiên và đời sống con người đều tràn trề sức sống. Điều đó cho thấy một tâm hồn khao khát sống, yêu đời mãnh liệt và tinh xảo, giàu chất nghệ sĩ của tác giả .

    Khát vọng của nhà thơ

“ Dẽ có ngu cầm đàn một tiếng ,
Dân giàu đủ khắp đòi phương ” .
– Từ bức tranh vạn vật thiên nhiên đầy sức sống, sinh động tất cả chúng ta thấy được một tình yêu vạn vật thiên nhiên bát ngát của Nguyễn Trãi .
– Đó cũng là một tâm hồn yêu đời, yêu đời sống. Cảnh vạn vật thiên nhiên tươi đẹp có cội nguồn sâu xa từ tình yêu đời, yêu đời sống của Nguyễn Trãi. Hai câu thơ cuối biểu lộ tấm lòng ưu tiên với dân, với nước của nhà thơ .
– Ngu cầm – đàn của vua Ngu Thuấn, bậc minh quân gắn với khúc hát Nam Phong, mơ

ước cho nhân dân có cuộc sống giàu đủ.

– Câu 8 : Sáu chữ dồn nén xúc cảm cả bài thơ – điểm kết tụ của hồn thơ Ức Trai không phải ở vạn vật thiên nhiên tạo vật mà chính ở đời sống con người, ở nhân dân .
Khát vọng về đời sống thái bình, no ấm, niềm hạnh phúc cho nhân dân ( dân giàu đủ ) và đó phải là đời sống thái bình, ấm no, niềm hạnh phúc cho tổng thể mọi người ở mọi nơi ( khắp đòi phương ) .
– Lí tưởng “ dân giàu đủ khắp đòi phương ” của Nguyễn Trãi vẫn có ý nghĩa thẩm mĩ và nhân văn tới ngày thời điểm ngày hôm nay .

3. Kết bài

– Khái quát lại giá trị nội dung và nghệ thuật và thẩm mỹ .
+ Nội dung : Bức tranh vạn vật thiên nhiên sinh động và đầy sức sống. Một thi nhân yêu vạn vật thiên nhiên, yêu đời, yêu đời sống ; một bậc đại nhân khát khao một đời sống ấm no, không thiếu cho nhân dân khắp mọi nơi .
+ Nghệ thuật : Sử dụng nhiều động từ có giá trị biểu cảm cao : đùn đùn, giương, phun … Cách tân về mặt thể thơ : câu 1 và 8 chỉ có 6 chữ .

IV. MỘT SỐ CÂU HỎI ĐỌC HIỂU VÀ BÀI PHÂN TÍCH

Câu hỏi: Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi từ 1 đến 4:

“Rồi hóng mát thuở ngày trường
Hoè lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
 Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
 Dân giàu đủ khắp đòi phương.”

( Cảnh ngày hè, Trang 118, Ngữ văn 10, Tập I, NXBGD, 2006 )
1 / Văn bản trên có mấy ý chính ? Đó là những ý nào ?
2 / Các từ đùn đùn, giương, phun, đỏ, tiễn, lao xao, dắng dỏi đạt hiệu suất cao thẩm mỹ và nghệ thuật như thế nào trong việc miêu tả cảnh ngày hè ?
3 / Câu thơ khởi đầu và kết thúc văn bản có gì lạ so với số tiếng pháp luật trong thơ thất ngôn bát cú Đường luật ? Câu thơ kết thúc bài thơ bộc lộ tư tưởng gì của nhà thơ ?
4 / Viết đoạn văn ngắn ( 5 đến 7 dòng ) bày tỏ tâm lý bài học kinh nghiệm lấy dân làm gốc trong đời sống thời điểm ngày hôm nay từ văn bản trên .
Trả lời :
1 / Văn bản trên có 3 ý chính :
– Vẻ đẹp rực rỡ tỏa nắng của bức tranh vạn vật thiên nhiên .
– Vẻ đẹp thanh thản của bức tranh đời sống con người .
– Niềm khát khao cao đẹp của nhà thơ Nguyễn Trãi .
2 / Các từ đùn đùn, giương, phun, đỏ, tiễn, lao xao, dắng dỏi đạt hiệu suất cao thẩm mỹ và nghệ thuật trong việc miêu tả cảnh ngày hè : Tác giả đã sử dụng những động từ, tính từ, từ láy giàu sức gợi hình tượng và cảm xúc. Từ đùn đùn gợi tả sắc xanh thẫm của tán hoè lớp lớp, liên tục tuôn ra, giương rộng ra ; từ giương diễn đạt sức sống mãnh liệt của tán cây ; từ phun gợi sự điển hình nổi bật, đẹp mắt của màu đỏ hoa lựu, từ đỏ chỉ sắc tố tươi mới, đầy sức sống của hoa lựu ; từ tiễn ( ngát, nức ) gợi tả sức lan toả của hương sen ; từ lao xao, dắng dỏi hòn đảo lên trước chợ cá, cầm ve làm điển hình nổi bật âm sắc rộn ràng, râm ran rất riêng của mùa hè. Qua đó, nhà thơ bộc lộ tình yêu vạn vật thiên nhiên tha thiết, sự đồng cảm, san sẻ với nỗi khó khăn vất vả của người dân lao động nghèo .
3 / Câu thơ mở màn và kết thúc văn bản lạ so với số tiếng pháp luật trong thơ thất ngôn bát cú Đường luật là đều dùng 6 tiếng ( câu lục ngôn ). Đó là sự phát minh sáng tạo của nhà thơ Nguyễn Trãi khi Việt hoá thơ Đường .
Câu thơ kết thúc bài thơ “ Dân giàu đủ khắp đòi phương ” biểu lộ tư tưởng nhân nghĩa của nhà thơ Nguyễn Trãi .
4 / Đoạn văn bảo vệ những nhu yếu :
– Hình thức : bảo vệ về số câu, không được gạch đầu dòng, không mắc lỗi chính tả, ngữ pháp. Hành văn trong sáng, cảm hứng chân thành .
– Nội dung : từ niềm khát khao dân giàu của Nguyễn Trãi, thí sinh tâm lý về bài học kinh nghiệm lấy dân làm gốc trong đời sống ngày hôm nay. Cần làm rõ những ý : lấy dân làm gốc là gì ? Tại sao phải lấy dân làm gốc ? Ý nghĩa của việc lấy dân làm gốc ? Bài học nhận thức và hành vi ?

Bài phân tích

Phân tích bài thơ “ Cảnh ngày hè ” của Nguyễn Trãi .
Nguyễn Trãi là vị anh hùng tên tuổi lẫy lừng trong lịch sử vẻ vang chống ngoại xâm của dân tộc bản địa ta. Tài năng kiệt xuất của ông không chỉ được chứng minh và khẳng định trong nghành nghề dịch vụ chính trị, quân sự chiến lược, ngoại giao mà còn được chứng minh và khẳng định qua sự nghiệp văn chương đồ sộ với những góp phần lớn lao cho nền văn học nước nhà .
Lí tưởng mà Nguyễn Trãi ôm ấp là giúp vua làm cho quốc gia thái bình, nhân dân thịnh vượng. Lí tưởng cao đẹp ấy là nguồn động viên can đảm và mạnh mẽ khiến ông vượt qua mọi thử thách, gian truân trên đường đời. Lúc được nhà vua tin dùng cũng như khi thất sủng, nỗi niềm lo nước, thương dân luôn canh cánh trong lòng ông. Giông bão cuộc sống không hề dập tắt nổi ngọn lửa nhiệt tình trong tâm hồn người chí sĩ tài đức vẹn toàn ấy .
Bài thơ Cảnh ngày hè được sáng tác vào thời hạn Nguyễn Trãi về nghỉ ở Côn Sơn. Ông trong thời điểm tạm thời xa lánh chốn kinh đô sinh động ngựa xe và chốn cửa quyền hiểm hóc để về với vạn vật thiên nhiên trong trẻo, an lành nơi thôn dã, bầu bạn cùng dân cày cuốc, cùng mây nước, chim muông, hoa cỏ hữu tình. Trong những tháng ngày dài nhàn nhã “ bất đắc dĩ ấy, nhà thơ có lúc thấy vui trước cảnh vật mùa hè tưng bừng sức sống và kín kẽ gửi vào những vần thơ tả cảnh một thoáng khát vọng mong cho dân giàu, nước mạnh. Bài thơ phản ánh tâm hồn Nguyễn Trãi chan chứa tình yêu vạn vật thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân, quốc gia .
Bài thơ mở màn bằng câu lục ngôn nêu rõ thực trạng của nhà thơ lúc đó :
Rồi / hóng mát / thuở ngày trường .
Lẽ ra câu thơ phải bảy chữ mới đúng là thể thất ngôn bát cú quen thuộc, tuy nhiên Nguyễn Trãi đã lược đi một chữ. Đây cũng là một cải cách táo bạo, mới mẻ và lạ mắt trong thơ Nôm nước ta thuở ấy. Nhịp thơ 1/2/3, chậm rãi phản ánh tư thế thư thả, tự tại vốn có của tác giả .

Chữ rồi tách riêng thành một nhịp thể hiện cảm nhận của tác giả về tình cảnh của mình. Rỗi là từ cổ có nghĩa là nhàn nhã, không vướng bận điều gì. Cuộc đời Nguyễn Trãi thường không mấy lúc được thảnh thơi. Đây là lúc ông được sống ung dung, được thỏa ước nguyện hòa mình với thiên nhiên mà ông hằng yêu mến.

Không có việc gì quan trọng, cần kíp để làm cả, chỉ có mỗi “ việc ” là hóng mát. Ngày trường là ngày dài. Đây là cảm xúc tâm lí về thời hạn của người đang sống trong cảnh thảnh thơi, thấy ngày có vẻ như dài ra. Với con người ưa tâm lý, hành vi như Nguyễn Trãi thì cảm xúc ấy càng rõ hơn khi nào hết. Giữa lúc thiết kế xây dựng lại nước nhà sau cuộc chiến tranh, việc dân việc nước bời bời mà ông bị bắt buộc phải hóng mát hết ngày này qua ngày khác thì quả là trớ trêu. Bởi vậy, ông rơi vào cảnh thân nhàn mà tâm bất nhàn. Đằng sau câu thơ trên có vẻ như thấp thoáng một nụ cười chua chát của Nguyễn Trãi trước tình cảnh trớ trêu ấy .
Chỉ có vẻ đẹp hồn nhiên, vô tư của cảnh vật mới hoàn toàn có thể tạm xua đi những áng mây buồn vướng vít trong tâm hồn ông. Ông mở lòng đảm nhiệm vạn vật thiên nhiên và thấy vui trước cảnh :
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương .
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương .
Chỉ vài nét bút phác họa mà bức tranh quê đã hiện lên tươi khỏe, hài hoà. Cây trước sân, cây trong ao đều ở trạng thái tràn trề sức sống, đua nhau vươn lên khoe sắc, tỏa hương. Cây hòe với tán lá xanh um xoè rộng, trong khi cây lựu nở đầy những bông hoa đỏ thắm và sen hồng đã nức mùi hương. Sức sống trong cây đang đùn đùn dâng lên cành, lên lá, lên hoa. Cây tỏa bóng rợp xuống mặt sân, tỏa luôn bóng mát vào hồn thi sĩ .
Ba câu thơ nổi đến ba loại cây : hòe, lựu, sen nhưng chẳng lẽ tác giả chỉ nói đến cây ? Hình như có cả con người lồng trong đó, rất là kín kẽ. Các từ đùn đùn, ( dồn dập tuôn ra ) giương ( toả rộng ra ), phun, tiễn ( ngát, nức ) gợi tả sức sống căng đầy chất chứa bên trong sự vật, tạo nên những hình ảnh mới lạ, ấn tượng. Câu thơ thứ hai ngắt nhịp 4/3. Hai câu thơ tiếp theo đổi nhịp thành 3/4, tạo thêm cho cảnh vật vẻ sinh động, rộn ràng. Giữa cảnh với người có nét tương đương nào chăng ? Đời người anh hùng cũng đã vơi nhưng giống như hàng tùng bách dày dạn tuyết sương nên sức sống vẫn chảy mạnh trong huyết quản. Thức đỏ ( màu đỏ ) của hoa lựu phải chăng là thức đỏ của tấm lòng sắt son với dân với nước ! Mùi hương thơm ngát của sen có phải là lí tưởng chẳng khi nào phai nhạt của Nguyễn Trãi suốt đời phấn đấu vì quốc gia thanh thản, vì nhân dân niềm hạnh phúc ! Rõ ràng ở đây, cảnh và người có những nét tương đương và đều đẹp tươi, hòa giải .
Ở bốn câu thơ trên, nhà thơ mới nhắc đến sắc tố, hương thơm, cây cối ; ở hai câu thơ tiếp theo còn có thêm mùi vị, âm thanh, hình ảnh con người và cảnh vật :
Lao xao chợ cá làng ngư phủ ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương .
Từ tượng thanh ” lao xao ” đặt trước hình ảnh chợ cá làm điển hình nổi bật không khí sinh động của làng ngư phủ. Lao xao tiếng trao qua đổi lại, ồn ã lời nói tiếng cười. Tất cả đều là hơi hướng của đời sống lao động cần mẫn, chân chất. Những âm thanh lao xao ấy hòa vào tiếng ve kêu dắng dỏi bất thần nổi lên trong chiều tà, báo hiệu chấm hết một ngày hè nơi thôn dã. Tiếng ve lúc chiều tà thường gợi buồn, nhưng với nhà thơ lúc này, nó trở thành tiếng đàn rộn ràng khiến tâm trạng nhà thơ cũng náo nức hẳn lên .
Cỏ cây, hoa lá, con người đầy sức sống khơi dậy trong lòng nhà thơ cảm hứng nhẹ nhàng, sâu lắng và những tâm lý chân thành, tận tâm nhất. Đó là tình yêu đời sống, yêu con người và nghĩa vụ và trách nhiệm so với dân với nước. Nguyễn Trãi luôn tâm niệm lấy dân làm gốc ( dân vi bản, dân vi quý ) cho nên vì thế trước vạn vật thiên nhiên tươi xanh, trước những con người chịu khó, lam lũ, lòng ông lại dấy lên khát vọng mãnh liệt :
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng ,

Dân giàu đủ khắp đòi phương.

Ông ước gì lúc này có được trong tay cây đàn của vua Thuấn, đàn một tiếng để nổi lên niềm mong mỏi lớn nhất của mình là dân chúng khắp nơi đều được giàu sang, no đủ. Ẩn giấu đằng sau lời ước mong ấy là sự trách móc nhẹ nhàng mà nghiêm khắc bọn quyền thần tham bạo ở triều đình đương thời không còn nghĩ đến dân, đến nước. Theo ông, với cảnh nước non tươi đẹp cùng nhân dân chất phác, siêng năng, đời sống lẽ ra phải được trở lại ấm no, niềm hạnh phúc từ lâu .
Vậy là dẫu hòa hợp đến hết mình với vạn vật thiên nhiên, Nguyễn Trãi vẫn không nguôi nỗi niềm dân nước, ông tìm thấy ở vạn vật thiên nhiên cỏ hoa xinh xắn kia một nguồn thi hứng, nguồn động viên, an ủi và khuyến khích đáng quý so với bản thân. Điều đó góp thêm phần tạo nên cốt cách của Nguyễn Trãi, bậc trượng phu – chính nhân quân tử – hiên ngang như cây tùng, cây bách trước giông bão cuộc sống .
“ Cảnh ngày hè ” là một phát minh sáng tạo độc lạ của Nguyễn Trãi về hình thức thơ. Câu thất ngôn xen lục ngôn, những vế đối rất chỉnh, cách sử dụng từ láy rất tài tình. Để tăng sức bộc lộ của những tính từ và động từ, tác giả đem chúng đặt ở đầu câu. Đây là bài thơ tả cảnh ngày hè tràn trề sức sống. Bài thơ không chỉ miêu tả cảnh sắc đặc trưng của mùa hè, mà còn là “ tức cảnh sinh tình ”. Cảnh ở đây biểu lộ niềm vui sống, háo hức, tươi tắn, tươi tắn của tâm hồn nhà thơ và niềm ao ước của Nguyễn Trãi về niềm hạnh phúc cho dân chúng muôn phương .
Xem thêm

Source: https://dichvubachkhoa.vn
Category : Điện Tử Bách Khoa