Soạn bài: Sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh

I – KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

1. Việc sử dụng các biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh

a) Dựa vào gợi ý dưới đây để ôn lại những kiến thức về văn bản thuyết minh ở chương trình Ngữ văn 8

– Đặc điểm, đặc thù của văn bản thuyết minh ;
– Mục đích của văn bản thuyết minh ( quan tâm phân biệt với mục tiêu của những phương pháp miêu tả khác như tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận ) ;

– Những phương pháp thuyết minh thường dùng.

Gợi ý :
– Văn bản thuyết minh là kiểu văn bản thường gặp trong mọi nghành đời sống, có tính năng phân phối tri thức về đặc thù, đặc thù, nguyên do, … của những hiện tượng kỳ lạ, sự vật trong tự nhiên, xã hội bằng cách trình diễn, trình làng, lý giải .
Văn bản thuyết minh không giống với những văn bản thuộc loại tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận vì kiểu văn bản này không nhằm mục đích kể chuyện, tái hiện, biểu lộ tình cảm hay nghị luận mà nhằm mục đích cung ứng tri thức về những sự vật, hiện tượng kỳ lạ trong tự nhiên và trong xã hội một cách khách quan, chân thực, có ích cho con người .
– Để việc tiếp xúc gắn với mục tiêu của ngôn từ đặc trưng, văn bản thuyết minh phải bảo vệ tính khoa học, đúng chuẩn, rõ ràng, ngặt nghèo và mê hoặc .

b) Đọc văn bản thuyết minh Hạ Long – Đá và Nước (SGK Ngữ văn 9, tập một, tr.12 -13) và trả lời câu hỏi:

– Đối tượng thuyết minh của văn bản là gì ?
– Mục đích của văn bản thuyết minh là cung ứng tri thức khách quan về đối tượng người tiêu dùng, văn bản có bộc lộ điều này không ?
Gợi ý :
– Chủ đề của văn bản : sự lạ mắt vô tận của vịnh Hạ Long .

– Văn bản cung cấp cho người đọc những hiểu biết về vẻ đẹp của một di sản văn hoá thế giới. Để khám phá ra vẻ kì lạ vô tận của Hạ Long, người ta phải có được sự tinh tế, lịch lãm trong cảm nhận, thưởng thức. Bằng sự tinh tế, lịch lãm ấy, Nguyên Ngọc đã đem đến cho chúng ta những tri thức về sự kì lạ của Hạ Long.

c) Nhận xét về phương pháp thuyết minh của văn bản Hạ Long – Đá và Nước. Ngôn ngữ, cách diễn đạt của văn bản này có gì khác so với các văn bản thuyết minh em đã được đọc ?

Gợi ý : Tùy từng đốì tượng mà người ta lựa chọn cách thuyết minh cho tương thích, nhằm mục đích đạt được hiệu suất cao tiếp xúc cao nhất. Văn bản Hạ Long – Đá và Nước thuyết minh về sự kì quặc vô tận của vịnh Hạ Long. Để thuyết minh vẻ đẹp sinh động, kì thú, biến ảo của Hạ Long, người viết không hề chỉ sử dụng những biện pháp thuyết minh thông dụng. Cái “ vô tận, có tri giác, có tâm hồn ” của Hạ Long không dễ thấy được chỉ qua cách đo đếm, liệt kê, định nghĩa, lý giải, nêu số liệu, … mà phải tích hợp với trí tưởng tượng, liên tưởng .
Tìm những hình ảnh ẩn dụ, so sánh, nhân hóa, liên tưởng trong bài văn .

II – HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

1. Xác định chủ đề của văn bản

Gợi ý : Văn bản trên có phải là văn bản thuyết minh không ? Nó phân phối cho tất cả chúng ta những kỹ năng và kiến thức gì ?

2. Người viết đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào trong văn bản Ngọc Hoàng xử tội ruồi xanh ?

Gợi ý : Văn bản thuyết minh trên đã sử dụng những biện pháp định nghĩa, phân loại, nghiên cứu và phân tích, liệt kê, nêu số liệu, … như thế nào ?

3. Trong văn bản trên, người viết có sử dụng các biện pháp nghệ thuật không ? Đó là những biện pháp nào ? Hãy phân tích tác dụng thuyết minh của các biện pháp ấy.

Gợi ý :

– Mượn hình thức kể chuyện để thuyết minh ; sử dụng triệt để biện pháp nhân hoá ;

– Việc mượn hình thức kể chuyện để thuyết minh có công dụng gì ? Người viết đã sử dụng biện pháp nhân hóa để làm gì ? Hình thức kể chuyện và biện pháp nhân hóa tạo ra sức mê hoặc cho văn bản thuyết minh như thế nào ?

4. Đọc lại văn bản Phong cách Hồ Chí Minh và nhận xét về việc sử dụng các biện pháp nghệ thuật trong thuyết minh.

Gợi ý : Tìm những yếu tố miêu tả, so sánh, … trong văn bản này và cho biết chúng có tính năng như thế nào trong việc khắc họa phong thái tích hợp hài hòa giữa truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống dân tộc bản địa và tinh hoa văn hóa trái đất, giữa vĩ đại và đơn giản và giản dị ở Hồ Chí Minh ?