Hạn hán: Nguyên nhân, tác hại và biện pháp phòng chống

Ảnh minh họa – Khoa Điềm

Hạn hán là gì ?

Hạn là một hiện tượng kỳ lạ tự nhiên được coi là thiên tai, tạo thành bởi sự thiếu vắng nghiêm trọng lượng mưa trong thời hạn lê dài, làm giảm hàm lượng ẩm trong không khí và hàm lượng nước trong đất, làm suy kiệt dòng chảy sông suối, hạ thấp mực nước ao hồ, mực nước trong các tầng chứa nước dưới đất gây ảnh hưởng tác động xấu đến sự sinh trưởng của cây xanh, làm môi trường tự nhiên suy thoái và khủng hoảng gây đói nghèo dịch bệnh … nếu xắp xếp theo thứ tự gây thiệt hại về gia tài và sinh mạng trên toàn thế giới thì hạn hán đứng thứ 4 sau lũ lụt, động đất và bão. Riêng so với khu vực Tây Nguyên, hạn hán là thiên tai gây ảnh hưởng tác động xấu đi nhất tới đời sống, sản xuất .

Nguyên nhân gây ra hạn hán

Do khí hậu thời tiết bất thường gây nên lượng mưa thiếu hụt thường xuyên kéo dài hoặc nhất thời thiếu hụt

Mưa rất ít, lượng mưa không đáng kể trong thời hạn dài hầu hết quanh năm, đây là thực trạng phổ cập trên các vùng khô hạn và bán khô hạn. Lượng mưa trong khoảng chừng thời hạn dài đáng kể thấp hơn rõ ràng mức trung bình nhiều năm cùng kỳ. Tình trạng này hoàn toàn có thể xảy ra trên hầu khắp các vùng, kể cả vùng mưa nhiều. Mưa không ít lắm, nhưng trong một thời hạn nhất định trước đó không mưa hoặc mưa chỉ cung ứng nhu yếu tối thiểu của sản xuất và môi trường tự nhiên xung quanh. Đây là thực trạng thông dụng trên các vùng khí hậu gió mùa, có sự độc lạ rõ ràng về mưa giữa mùa mưa và mùa khô.

Cháy rừng-Ảnh V.Nhiên.

Do con người gây ra:

Trước hết là do thực trạng phá rừng bừa bãi làm giảm năng lực điều tiết nước mặt, hạ thấp mực nước ngầm dẫn đến hết sạch nguồn nước ; việc trồng cây không tương thích, vùng ít nước cũng trồng cây cần nhiều nước ( như lúa ) làm cho việc sử dụng nước quá nhiều, dẫn đến việc hết sạch nguồn nước ; thêm vào đó công tác làm việc quy hoạch sử dụng nước, sắp xếp khu công trình không tương thích, làm cho nhiều khu công trình không phát huy được tính năng … Vùng cần nhiều nước lại sắp xếp khu công trình nhỏ, còn vùng thiếu nước ( nguồn nước tự nhiên ) lại sắp xếp thiết kế xây dựng khu công trình lớn. Cạnh đó, chất lượng phong cách thiết kế, xây đắp khu công trình chưa được hiện đại hóa và không tương thích. Thêm nữa, hạn hán thiếu nước trong mùa khô cạn là do không đủ nguồn nước và thiếu những giải pháp thiết yếu để phân phối nhu yếu sử dụng ngày càng ngày càng tăng do sự tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội ở các khu vực, các vùng chưa có quy hoạch hài hòa và hợp lý hoặc quy hoạch tăng trưởng không tương thích với mức độ tăng trưởng nguồn nước, không hòa giải với tự nhiên, môi trường tự nhiên vốn vẫn sống sót lâu nay. Mức độ nghiêm trọng của hạn hán thiếu nước càng tăng cao do nguồn nước dễ bị tổn thương, suy thoái và khủng hoảng lại chịu tác động ảnh hưởng mạnh của con người .

Tác hại của hạn hán

Hạn hán có ảnh hưởng tác động to lớn đến môi trường tự nhiên, kinh tế tài chính, chính trị xã hội và sức khỏe thể chất con người. Hạn hán là nguyên do dẫn đến đói nghèo, bệnh tật thậm chí còn là cuộc chiến tranh do xung đột nguồn nước. Hạn hán tác động ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên như hủy hoại các loài thực vật, các loài động vật hoang dã, quần cư hoang dã, làm giảm chất lượng không khí, nước, làm ngày càng tăng rủi ro tiềm ẩn cháy rừng, xói lở đất. Các tác động ảnh hưởng này hoàn toàn có thể lê dài và không Phục hồi được. Hạn hán tác động ảnh hưởng đến kinh tế tài chính xã hội như giảm hiệu suất cây xanh, giảm diện tích quy hoạnh gieo trồng, giảm sản lượng cây cối, hầu hết là sản lượng cây lương thực. Tăng chi phí sản xuất nông nghiệp, giảm thu nhập của lao động nông nghiệp. Tăng giá thành và giá thành các lương thực. Giảm tổng giá trị loại sản phẩm chăn nuôi. Các nhà máy sản xuất thủy điện gặp nhiều khó khăn vất vả trong quy trình quản lý và vận hành. Hạn hán có đặc thù là hình thành chậm, thời hạn tác động ảnh hưởng lê dài, có ảnh hưởng tác động xấu đi tới nhiều nghành gồm có đời sống hoạt động và sinh hoạt, sản xuất, thiên nhiên và môi trường, vv. Ở Tây Nguyên hầu hết năm nào cũng bị hạn hán rình rập đe dọa. Năm thông thường hoặc có mưa khá thì Tây Nguyên cũng phải chịu vài, ba tháng khô hạn ( thường là từ giữa tháng 1 đến đầu tháng 4 ) với trên 2/3 số vùng ảnh hưởng tác động nắng hạn và thiếu nước. Đây là thời kỳ mà nhiệt độ không khí, lượng mưa và lượng dòng chảy đạt thấp nhất trong năm và cũng là thời kỳ cao điểm của nắng nóng. Với đặc trưng là lượng mưa năm có sự dịch chuyển khá lớn quanh trị trung bình ( năm mưa nhiều hoàn toàn có thể có lượng lớn gấp đôi năm mưa ít ), và lượng dòng chảy trong sông suối lại nhờ vào hầu hết vào mưa nên những năm mưa ít thì thực trạng hạn và thiếu nước trong mùa khô liền kề diễn ra rất nóng bức. Tần suất Open những năm hạn nghiêm trọng ở Tây Nguyên vượt 20 % tức khoảng chừng 5 năm lại có một năm hạn nghiêm trọng hoặc đặc biệt quan trọng nghiêm trọng.

Đập cạn nước-Ảnh VP

Dự báo hạn

Khác với các thiên tai khác, hạn tăng trưởng chậm và thường chỉ được phát hiện khi con người đã không ít bị ảnh hưởng tác động bởi hạn. Cho đến nay các nhà khoa học đã phác họa được một số ít địa thế căn cứ khoa học quan trọng giúp ích cho dự báo hạn như : Tương tác đại dương khí quyển và hiện tượng kỳ lạ Elnino. Các Elnino và Lanina xảy ra ở vùng xích đạo nhiệt đới gió mùa Thái Bình Dương có quan hệ ngặt nghèo với sự tăng hay giảm can đảm và mạnh mẽ lượng mưa ở các khu vực xung quanh Thái Bình Dương, đặc biệt quan trọng so với những khu vực thuộc nhiệt đới gió mùa. Ở nước ta hiệu ứng Elnino có xu thế tăng cường năng lực hạn hán trên một số ít khu vực, trong đó khu vực Tây nguyên có mức độ tác động ảnh hưởng rõ nét nhất. Áp cao phó nhiệt đới gió mùa Thái Bình Dương : Sự khống chế của mạng lưới hệ thống áp cao gắn liền với thời kỳ ít mưa. Đối với những khu vực nhất định, hạn hán hình thành và lê dài khi áp cao Thái Bình Dương tăng trưởng trên hầu hết đại dương nhiệt đới gió mùa. Người ta khởi đầu thiết kế xây dựng và đưa vào thử nghiệm một số ít quy mô dự báo thời tiết hạn dài, cảnh báo nhắc nhở hạn hán dựa trên quy trình hoạt động của các TT khí áp, trong đó có áp cao phó nhiệt đới gió mùa Thái Bình Dương.

Phòng chống hạn

Mặc dù hạn hán là một hiện tượng kỳ lạ khắc nghiệt của vạn vật thiên nhiên nhưng tất cả chúng ta vẫn hoàn toàn có thể giảm nhẹ những thiệt hại do hạn hán gây ra trải qua việc phòng, chống hạn hán một cách có hiệu suất cao. Chúng ta cần phải sử dụng hài hòa và hợp lý tài nguyên nước trong sản xuất cũng như trong hoạt động và sinh hoạt. Trong sản xuất, nhất là sản xuất nông nghiệp, tiết kiệm chi phí nước cần được triển khai về cả 3 phương diện : quy hoạch tưới tiêu hài hòa và hợp lý, thiết kế xây dựng đồng ruộng có năng lực tăng cường giữ nước trong đất và tuyển lựa được các giống cây cối có nhiều năng lực chịu hạn. Xây dựng mới những hồ chứa có dung tích thích hợp nhằm mục đích tăng cường dòng chảy kiệt cho các mạng lưới hệ thống sông. Xây dựng mới và tăng cấp các khu công trình tưới tiêu, giành thế dữ thế chủ động tưới tiêu trên phần nhiều diện tích quy hoạnh canh tác nông nghiệp, vừa là giải pháp trước mắt vừa là giải pháp lâu dài hơn phòng, chống hạn hán. Ngoài ra, một giải pháp phòng chống hạn khác có hiệu suất cao vĩnh viễn và bền vững và kiên cố là trồng rừng và bảo vệ rừng.

Nguyễn Văn Huy

Trung tâm KTTV tỉnh Kon Tum